نقدی بر دایرة المعارف قرآن، لیدن

چهارده قرن است که زمزمه ملکوتی پدر مهربان و امیرمؤمنان در وصیت جاودانه‏اش که به همه فرزندانش در طول تاریخ نمود، در گوش ما طنین‏افکن است که:اوصیکما و جمیع ولدی و اهلی و من بلغه کتابی... اللّه اللّه فی القرآن، لایسبقکم بالعمل به غیرکم...؛ (نهج البلاغه، نامه 47) من شما دو فرزندم (حسن و حسین) و جمیع فرزندانم و بستگانم و تمام کسانی را که نامه من به آنان برسد، وصیت می‏کنم که... شما را به خدا، شما را به خدا به قرآن (توجه کنید)، نکند بیگانگان در عمل به آن از شما سبقت گیرند.اما با کمال تأسف نه تنها برخی ملل بیگانه در عمل به بعضی دستورات اخلاقی قرآن مانند نظم، پاکیزگی، پشتکار، امانت‏داری، ادای دین در تولید و روحیه جمعی از ما مسلمانان پیشی گرفتند، بلکه در برخی میدان‏های علمی و پژوهشی قرآنی نیز گوی سبقت را از عالمان دینی اسلام ربودند. «فلوگل» آلمانی با تألیف «معجم الفاظ القرآن» به نام نجوم آیات الفرقان همه محققان دینی حوزه‏ها را مهمان سفره خویش می‏کند. «ژول لابوم» فرانسوی با تألیف «معجم موضوعی آیات قرآن» به نام تفصیل آیات القرآن الکریم مسئولیت تعلیم موضوعات قرآن کریم را برای طلاب و فضلای مسلمان جهان به عهده می‏گیرد. «کُلدزیهر» یهودیِ مجارستانی با تحقیق درباره روش‏های تفسیری مفسران قرآن کریم و تألیف کتاب المذاهب التفسیریة للقرآن الکریم بر کرسی تدریس علوم قرآنی نشسته و دانش جدیدی را در علوم قرآن پایه‏گذاری می‏کند.مستشرقان غربی، کشیشان مسیحی و خاخام‏های یهودی به اینها اکتفا نکردند، بلکه اکنون که عطش جامعه بشری را به لزوم دریافت اطلاعاتی جامع و منسجم در مورد معارف قرآن، آخرین کتاب آسمانی خداوند به صورت یک «دایرة المعارف قرآنی» احساس کردند، قبل از علمای اسلام و مراکز پژوهشی قرآنی به این امر مهم دست یازیدند و جمعی از آنها به رهبری یک خانم غربی به نام «مک اولیف» (Jane Demmen Mco Auliffe) استاد دانشگاه «جرج واشنگتن» در شهر لیدن هلند به تحقیق درباره معارف قرآن و تدوین مقالات قرآن اقدام کردند.آنان حدود هزار عنوان از واژه‏های کلیدی قرآن را به عنوان مدخل‏های این دایرة‏المعارف برگزیده‏اند تا مجموعه آنها را در پنج جلد به جهان بشریت عرضه کنند. از سال 2000 تاکنون سه جلد آن را به زبان انگلیسی چاپ و منتشر کردند.کتاب دایرة المعارف قرآن: (Encyclopdedia of the Quran) جدیدترین اقدام علمی ـ فرهنگی است که غربیان در مورد بررسی و ارائه معارف قرآن کریم انجام دادند. گرچه خداوند خود حفاظت «متن قرآن کریم» را از تحریف متکفل شده و فرموده است:«إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ»(حجر، 15/9)اما صیانت معارف ناب آن را از دست‏برد تحریف، تأویل و کج فهمی به ما مسلمانان محول کرده است.بر عالمان دینی و حوزه‏های علمیه و پرچم‏داران معارف مکتب اهل‏بیت علیه‏السلام است که پرچم دفاع از کیان اسلام و قرآن و صیانت از اندیشه‏های ناب قرآنی را به دوش گرفته و به اصلاح کج فهمی‏ها بپردازند، چنان‏که امام باقر علیه‏السلام فرمود:ان العلماء ورثة الانبیاء، و ذلک ان الانبیاء لم یورثوا درهما ولا دینارا و انما ورثوا احادیث من احادیثهم، فمن اخذ شیئا منها فقد اخذ حظا وافرا، فانظروا عملکم عمّن تأخذونه، فانّ فینا اهل البیت فی کل خلف عدولاً ینفون عنه تحریف الغالین و انتهال المبطلین و تأویل الجاهلین؛ (مجلسی، 2/92)علما وارثان پیامبرانند، توضیح آن‏که پیامبران ثروتی به ارث نگذاشته‏اند، بلکه احادیث و تعالیم خویش را به ارث نهادند، هرکس هر مقدار از آنها برگیرد، بهره فراوان برده است. پس دقت کنید که دانش‏تان را از چه کسانی فرا بگیرید، زیرا در بین ما اهل‏بیت پیامبر در هر نسلی عالمان معتدل و راستینی هستند که تحریف‏های تندروان را از اسلام می‏زدایند و شبهات و اشکالات مخالفان را پاسخ داده و توجیه‏های غلط غیرعالمانه ناآگاهان را کنار می‏زنند.نقد دایرة المعارف قرآن لیدن دقیقا گامی در مسیر انجام این رسالت است. البته با الهام از آیه شریفه: «وَلاَ یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَی أَلاَّ تَعْدِلُوا» (مائده، 5/8) که بر رعایت عدل و انصاف توصیه می‏کند، نقد کلی این دایرة المعارف را در چهار بخش عرضه می‏کنیم. گرچه هرکدام از مقالات آن نیازمند نقدی کامل و مشروح است که انشاءاللّه دیگر محققان علوم قرآنی به آن همت خواهند کرد.